Dit deel van de website is
In aanbouw
Intussen kan je door de rest van de site bladeren of onze facebook bekijken.
Binnenkijken bij
Het Zusterhuis - Holkerstraat 30
Torenhuis met gracht
Rond 1800 had Nijkerk een kleine Rooms-Katholieke gemeenschap van een paar honderd mensen, die in 1815 in de Holkerstraat een prachtige R.K.-kerk lieten bouwen. De kerk werd, "één van de mooiste R.K kerken ten noorden van de grote rivieren", genoemd. Rond deze tijd werden er arme bejaarden van de R.K. Parochie gehuisvest in het vervallen Torenhuis. Dat was een huis dat door de adellijke familie Pannencoeck in de 16e eeuw werd gebouwd van de overblijfselen van Slot Hulkestein. Het stond op de plaats van de huidige katholieke school. In 1754 werd het verkocht en uiteindelijk kreeg de parochie het eigendomsrecht. Om het Torenhuis lag een vieze stinkende gracht, wat het wonen voor bejaarden er niet prettiger op maakte. In 1855 werd een stuk grond gekocht achter de R.K.-kerk waarop een gebouw zou worden opgericht waarin arme bejaarden en wezen zouden kunnen wonen. Tevens zou er een bewaar- en naaischool ingericht worden, het eerste katholieke onderwijs dat zich tot de dag van vandaag nog op deze locatie bevindt.
Parkachtige tuin
Ene mejuffrouw Wilhelmina Henriëtta Maria Erckelens, 40 jaar oud, bood het kerkbestuur f 14.000,- voor de bouw van het Gesticht, zoals het latere St. Jozef genoemd werd.
Naast enkele voorwaarden kreeg ze het recht om er vrij met kost en verpleging te mogen wonen. Ze kwam er wonen in 1857, na de inzegening van het Gesticht.
Aanvankelijk zouden de 'Zusters van de Liefde' uit Tilburg hier komen wonen om de bejaarden te verzorgen. Na veel bedenkingen en onderhandelingen werden het uiteindelijk de Zusters van de congregatie van Onze Lieve Vrouw van Amersfoort, opgericht in 1822 onder de naam 'Soeurs de Notre Dame'. Het aantal bewonders en daarmee ook de taken van de Zusters namen toe. De ruimtes in het huis waren beperkt. De trappen hadden smalle treden en de gangen waren zo smal dat er amper een rolstoel door kon, maar die waren er toen nog niet. In 1911 werd er een vleugel aangebouwd met bredere gangen en ruimere kamers.
Pastoor Huser zorgde er in 1929 voor dat er een prachtige parkachtige tuin voor St. Jozef aangelegd kon worden door het afsluiten van de Kruitsteeg. Een 80 meter lange muur kwam rond het park te liggen en gaf voor de bewoners een prachtige gelegenheid buiten te kunnen wandelen. De Huserstraat werd doorgetrokken naar de Groenestraat. En de doodlopende Kruitsteeg heette voortaan Kruitstraat. Deze verdween in 1977 door de aanleg van de Torenstraat.
Geboortehuis van Kardinaal Alfrink
Begin jaren '30 woonden er 115 bewoners en Zusters in het Gesticht en ontstond het idee van een uitbreiding door het bouwen van een Zusterhuis. Naast de oude R.K.-kerk in de Holkerstraat stond het geboortehuis van Bernardus Alfrink (1900-1987), de latere aartsbisschop van Utrecht en zeer geliefde kardinaal wegens zijn progressieve en moderne ideeën. Een brozen gedenkplaat aan de voorgevel van het Zusterhuis herinnert ons aan deze bijzondere man, die zijn hele leven Nijkerk een warm hart toedroeg. Op deze plaats in de Holkerstraat werd het Zusterhuis gebouwd door de aannemer J.B. Alfrink, zijn broer J.A.C. Alfrink was de architect. Het Gesticht en het Zusterhuis zouden voortaan St. Jozef genoemd worden. In Nederland bestaan tientallen verzorgingscentra die de naam St. Jozef dragen.
In de beginjaren hebben in het Zusterhuis nog echtparen gewoond maar later uitsluitend Zusters. Er hebben op zijn hoogst 19 Zusters tegelijk gewoond, ze waren niet allemaal werkzaam in Nijkerk maar ook in huizen in de regio.
Afgebroken
In 1955 werd de oude R.K.-kerk afgebroken en werd er een nieuwe kerk met pastorie gebouwd. Een ingewikkeld verhaal maar met enkele foto's wordt duidelijk wat er in dit gebied in een eeuw tijd is gebouwd. Het oude Gesticht werd in 1971 afgebroken en in 1972 werd er door Kardinaal Alfrink het huidige nieuwe zorgcentrum St. Jozef geopend.
Leven in dienstbaarheid
Om te weten hoe al die 19 Zusters uit dat huis leefden kon ik te rade bij de nog in Nijkerk wonende Zusters Marlies en Martina. Na een hartelijke ontvangst met thee en lekkere koek vertelden beide Zusters naar hartenlust over hun leven in dienstbaarheid aan hun medemens. Na een jaar opleiding legde je de gelofte van armoede, zuiverheid en gehoorzaamheid af. Zuster Marlies werkte niet in St. Jozef maar Zuster Martina had nog in het oude Gesticht gewerkt. In 1968 kwam er na het Tweede Vaticaans Concilie een wet dat iedereen in loondienst most. Zo ook de Zusters. Het loon ging echter regelrecht naar de congregatie. Ze kijken in dankbaarheid terug . Het heeft hen tot op de dag van vandaag nooit aan iets ontbroken. Het concilie had ook bepaald dat de habijten, waarin ze tot dan toe altijd gekleed waren, uit mochten, althans voor hen die dat wilden.
Ruisende habijt
In het Zusterhuis vind je in alle ramen op de gangen glas-in-loodramen met mooi gekleurde afbeeldingen en spreuken. Op mijn vraag wat dat voor effect op hen had was het antwoord: "Als je in je ruisende habijt door die gangen liep dan voelde je een soort gewijde serene sfeer. De ramen gave het licht maar hielden het wereldse buiten". Het is een mooie beleving om nu als niet-katholiek met deze gedachte door de gangen te lopen.
Ze vertellen ook nog over de andere Zusters en een voor een komen de namen die al die jaren bovendrijven: Agatho, de directrice van het nieuwe St. Jozef, Rosalia, Philemeno, Generosa, Prisca, Albertina, Malto, Margarita en niet te vergeten Wilhelmina, dat was blijkbaar de leukste. Zuster Bona Ventura zal menigeen zich nog herinneren. Zij was de laatste Zuster die in het nieuwe St. Jozef 7x24 uur aanwezig was en van iedereen het persoonlijke verhaal wist. Dat weet ik als huisarts nog uit eigen ervaring, ze was echt goud waard. Zij stopte in 1998 en vertrok naar Bussum. Zuster Bona Ventura is onlangs gekozen tot 1 van de 11 sterke vrouwen in de Nijkerkse geschiedenis en staat in de expositie van het museum.
Wonen tussen de zusters
Een andere persoon die ik hier nog even wil aanhalen is Jacques Overkamp. Hij werd in 1979 directeur van St. Jozef maar had nog geen huis in Nijkerk. De oplossing was dan maar een kamer tussen de Zusters in het Zusterhuis. Toen kreeg je als directeur nog wat voor elkaar. Het jaar daarop was er nog geen woning en zijn vrouw en twee kinderen hebben toen ook nog een jaar in het Zusterhuis gewoond.
De Zusters vonden het prima en waren heel zorgzaam voor Jacques. Vooral Zuster Prisca zorgde goed voor hem en maakte elke ochtend zijn bed op. Ze vond ook dat hij tussen de middag even moest rusten. Daar had Jacques helemaal geen zin, gooide zijn bed wat overhoop en ging via een achterdeur Nijkerk in. Als hij eind van de middag terug op zijn kamer kwam was zijn bed voor de tweede keer die dag opgemaakt. De zorg van de Zusters ging toch wel wat ver, maar hij had het hart niet er tegenin te gaan.
In 2008 vertrokken Zuster Marlies en Martina en werd het huis verkocht aan de WSN. Nu wonen er statushouders in het gebouw, het is te hopen dat het huis met eerbied behouden mag blijven voor de toekomst.
Beschermenswaardig
Het huis staat uitgebreid beschreven in een rapport uit 2003, opgesteld door het Gelders Genootschap. In vijf bladzijden worden uitvoerig het in- en exterieur beschreven.
Het is interessant in de conclusie te lezen dat het gebouw vanuit meerdere invalshoeken wordt beschreven:
- Architectonisch is het een pracht voorbeeld voor de bouwstijl in de jaren dertig en karkakteristiek voor de actieve vrouwelijke kloosterordes.
- Stedenbouwkundig speelt het gebouw door zijn ligging in het centrum van de stad een beeldbepalende rol. Het maakt samen met de kerk, de pastorie en de school een historisch gegroeid Rooms-Katholiek ensemble in de Holkerstraat.
- Cultuurhistorische waarden worden van groot belang geacht omdat het getuigt van de sociale geschiedenis van Nijkerk en de bijdrage aan de zorg die de Zusters van Onze Lieve Vrouwe van Amersfoort daaraan geleverd hebben.
Het huis is daarom op bovenstaande gronden beschermenswaardig.
Door een monument op deze manier te beschrijven krijgen we inzicht in de waarde ervan. Elk gebouw verdient deze gedachtegang en afweging of het predicaat monument met de bijhorende steun en bescherming moet krijgen.
En nu?
Buurthuis de Refter
Het Zusterhuis heeft ano 2023 nog drie bewoners. Daarbuiten is het nu de vestigingsplek van Buurthuis de Refter. Deze naam is natuurlijk niet zomaar gekozen. Een refter of refectorium is een eetzaal en afkomstig van het Latijnse woord ‘reficere’ dat herstellen betekent; in deze ruimte kon men dus door samen eten lichamelijk herstellen. De twee eerste kamers die wij mogen gebruiken waren voorheen dan ook ‘de Refter’ van dit gebouw voor de Zusters die daar woonden.
De Refter is op 23 september 2023 officieel geopend door onze jongste vrijwilliger Boas (14 jaar) en de laatst levende Zuster, Zuster Marlies (91 jaar). Een bijzonder moment om niet meer te vergeten.
Holkerstraat 30
3861CE, Nijkerk
Website gebouwd door:
Eva Schimmel